Những gì chúng ta thấy lúc này là quá khứ, nên não bộ đang dự đoán hiện tại
Chúng ta cho rằng mình đang sống ở hiện tại. Khi mở đôi mắt, ta nhận ra thế giới ngoài kia đúng như là hiện tại. Nhưng thực chất ta đang sống trong một phần của quá khứ.
Quá trình để thông tin được truyền từ mắt đến não, rồi được xử lý, phân tích và cuối cùng là kết nối với nhận thức, thì cần có chút thời gian. Vì quá trình này có chút chậm trễ, nên thông tin lúc nào cũng bị “lỗi thời” trong kinh nghiệm có ý thức của chúng ta.
Vậy tại sao chúng ta không chú ý đến sự chậm trễ đó, và làm cách nào mà não phát tín hiệu để chúng ta cảm nhận rằng, chúng ta đang sống ở thì hiện tại?
Chúng ta đang sống ở “thì quá khứ“
Hãy nghĩ tới việc bắt một quả bóng. Hình ảnh này truyền từ mắt đến não mất hàng chục milli giây, và khoảng 120 milli giây trước khi chúng ta phản ứng lại thông tin đó. Trong khoảng thời gian này, quả bóng vẫn đang chuyển động nên thông tin về vị trí của quả bóng trong não của chúng ta sẽ luôn ở trạng thái “lạc hậu” hơn so với vị trí thực của quả bóng.
Trong các môn thể thao như quần vợt, bóng chày và bóng bầu dục, tốc độ di chuyển của bóng nhanh hơn 100km/giờ rất nhiều, nghĩa là trái bóng có thể đi xa hơn 3 mét trong khoảng thời gian truyền thông tin này. Rõ ràng là nếu ta nhận biết được vị trí bóng dựa trên thông tin mới nhất được truyền đến não, ta sẽ không thể nào bắt được bóng hay trả bóng lại chính xác được. Vậy làm sao não cho ta thấy vị trí hiện tại của bóng mà không phải là vị trí trước đó?
Câu hỏi này đã được nghiên cứu và công bố kết quả trên Tập san của Viện hàn lâm Khoa học Quốc gia Hoa Kỳ. Theo đó, những người tham gia thí nghiệm được cho xem những vật thể đang chuyển động và ghi chép lại hoạt động của não bộ. Nhóm nghiên cứu cho rằng, bộ não có thể đã dự đoán hành động để giải quyết quá trình xử lý thông tin. Khi vật thể đang di chuyển, bộ não có lẽ đã ngoại suy vị trí của vật thể trước cùng với quỹ đạo mà não đã ghi nhớ.
Chúng tôi lý luận rằng, nếu giả thiết trên là đúng, quỹ đạo chuyển động giả định trong não chắc sẽ vượt quá khi vật thể đột nhiên biến mất. Sau cùng, não sẽ mất một khoảng thời gian mới “phát hiện ra” vật thể đã biến mất và đồng thời não bộ vẫn tiếp tục ngoại suy. Kết quả là não sẽ chóng vánh “nhìn thấy” vật thể vượt qua vị trí mà nó biến mất.
Não bộ dự đoán trước khi đôi mắt nhìn thấy
Đây chính xác là những gì mà chúng ta nhìn thấy được ghi lại trong não bộ. Khi một vật thể đang chuyển động bỗng dưng biến mất (chẳng hạn như chuyển động trong vòng tròn theo chiều kim đồng hồ rồi biến mất ở vị trí 12 giờ), ghi chép của chúng tôi cho thấy não bộ của người tham gia thí nghiệm đã hành động như kiểu vật thể ấy vẫn còn đó và vẫn đang chuyển động ở vị trí 1 giờ.
Nói cách khác, bộ não đã “nhìn thấy” vật thể dựa trên vị trí được dự đoán của vật thể hơn là căn cứ vào hình ảnh thực từ đôi mắt. Mô hình hoạt động này của não sẽ không tồn tại lâu, ngay khi thông tin về vật thể – mà thực ra đã biến mất – thu được từ mắt được truyền tới não.
Chúng tôi cũng đã nghiên cứu trường hợp vật thể chuyển hướng chuyển động. Giống lần trước, chúng tôi đặt ra giả thiết não bộ không biết về việc chuyển hướng chuyển động cho tới khi nó nhận được thông tin mà mắt nhìn thấy. Vì thế sự ngoại suy của não sẽ lại vượt xa vị trí mà vật thể chuyển hướng đi. Não sẽ phải bắt kịp sự thay đổi này khi nó nhận ra hướng đi của vật thể ấy.
Não bộ “viết lại” lịch sử ghi nhận thông tin của nó
Những ghi chép của chúng tôi cũng cho thấy chính xác điều này. Phải mất một lúc não mới nhận ra một vật thể chuyển hướng đột ngột. Trong khoảng thời gian đó, não vẫn tiếp tục ngoại suy vị trí của vật thể theo quỹ đạo ban đầu của nó. Khi tín hiệu về vị trí thực của vật thể ấy truyền đến não, dự đoán ban đầu nhanh chóng được “viết đè lên”. Sau đó, não bộ sẽ che đậy những dự đoán sai của nó.
Việc “che đậy” này rất thú vị vì về cơ bản, não bộ viết lại chính lịch sử của nó. Giống như bộ não nói: “Vật đó chưa từng ở đây” sau khi chính nó đã đặt vật này ở đó. Và kinh nghiệm hàng ngày cho chúng ta biết vụ “bưng bít” này rất hiệu quả.
Khi quan sát quả banh đang nảy trên sàn, chúng ta không thấy nó nảy ra khỏi sàn. Hay ta thực sự nhìn thấy điều đó? Kết quả thí nghiệm cho thấy, có lẽ trong phút chốc, ta thực sự thấy vật thể chuyển động trong vị trí ngoại suy của chúng, trước khi não của chúng ta phát hiện ra là nó dự đoán sai.
Vậy nên trong một khoảng thời gian cực ngắn, chúng ta sẽ nhìn thấy một quả bóng đang bật nảy khắp sàn, trong khi sự thật lại không phải như vậy. Bộ não của chúng ta – theo đúng kiểu Orweillian* – đã vội vàng che đậy “dấu vết” của nó và khẳng định chắc chắn rằng chúng luôn biết vị trí thực của vật thể.
*Orwellian là tính từ, đặt theo tên của George Orweill, một tiểu thuyết gia, nhà báo và nhà phê bình người Anh, có nghĩa là ý nghĩa áp đặt (diamentriacally opposed meaning, trích The Guardian), phủ nhận sự thật hoặc thông tin sai lệch (denial of truth, disinformation, trích Wikipedia).
Nguồn: theconversation